Criollo atları İspanyollar tarafından Güney Amerika kıtasına getirilen atların doğrudan torunudur. İlk İspanyol atlarının Amerika’ya getirilmesinden, İspanyolca Criollo ya da Portekizce Crioulo’nun tanınmasına kadar, Criollo atlarının kökenlerini oluşturan, çevreye sağladıkları uyum sürecini kapsayan uzun bir tarihsel geçmişleri vardır. Güney Amerika’da Arjantin, Uruguay, Paraguay, Kolombiya, Brezilya gibi ülkelerde yetiştirilir. 

Fotoğraf 1: Doru Criollo aygırı

Irkın Arjantin’de bilinen tarihi, 1535 yılında İspanyol at yetiştiricisi, çiftlik sahibi ve Arjantin’de Rio de La Plata’da Buenos Aires şehrinin kurucusu Pedro de Mendoza’nın İspanya’nın Cadiz şehrinden 100 adet Andalusian aygırını getirmesiyle başlar.

1540 yılında yerli halklarla İspanyol yerleşimciler savaşırlar. Bu savaş sonunda İspanyollar bölgeyi terk etmek zorunda kalırlar. Ellerinde bulunan atların büyük bir bölümünü geride bırakırlar. Kalan 45 kadar at dağlara ve Pampa denen bozkırlara kaçarlar.

İspanyol atı yeni ortamında serbest bırakıldığında, yeni koşullara uyum sağlamak, tehdit ve tehlikelerden kendini korumak zorunda kaldı ve güçlü olanın hayatta kalma kanununa göre üremeye devam etti. Çöl ikliminin yaşamı olan aşırı sıcak ve aşırı soğuk, az su ve yiyecekle vahşi yaşam koşullarında ayakta kalmaya çalıştılar. 1580 yılında Buenos Aires tekrar iskân edilmeye başladığında bölgede bulunan vahşi at sayısının 12.000 kadar olduğu tahmin edilmektedir. Yeni gelen yerleşimciler doğada bulunan bu vahşi atları ihtiyaçları olduğunda yakalayarak evcilleştirip kullanmaya başladılar. Atlar 19. yüzyıla kadar doğal yaşamlarını sürdürdüler. Criollo atı, 4 yüzyıl süregelen açık havada bir hayatın ve çevreye uyumun ve sıkı biçimde uygulanmış doğal seleksiyonun ürünüdür.

Ancak 19. yüzyıla gelindiğinde, Criollo atlarının ırk özelliklerini artırmak için İngiltere’den ithal edilen Thoroughbred atları ile yapılan melezleme çalışmaları, Criollo atlarının İspanyol atlarına benzeyen formlarını bozmaya başladı. Bunun üzerine Arjantinli bazı yetiştiriciler 1918 yılında safkan Criollo atlarının yeniden oluşturulması için çalışma başlattılar. 1923 yılında Arjantin Criollo Atları Yetiştiricileri Birliği (Asociación Criadores de Caballos Criollos de Argentina - ACCC) kuruldu. Ancak yetiştiriciler arasında bulunan Dr. Emilio Solanet ve Enrique Crotto arasında çıkan ihtilaf sonucunda iki ayrı Criollo formu ortaya çıktı. Dr. Solanet’in yetiştirdiği atlar Asya tipi, Crotto’nun yetiştirdiği atlar ise Afrika tipi olarak adlandırıldı [1].

Fotoğraf 2: Gaucho ve Criollo atı

Ancak 1934 yılına gelindiğinde Solanet’in çalışmaları birçok yetiştirici tarafından daha çok benimsenmeye başlandı. 1938 yılından başlayarak 1957 yılına kadar yapılan birçok deneme sonucunda Criollo atlarının aygır kayıtları kapatılarak Şili atları (Chilean Horse) kayıt defterine kayıt edilmeye başladılar [2].

Uruguay’da, Gen Bilimi Kayıtları 1929’da açıldı ve 1941’de Uruguay’lı Criollo At Yetiştiricileri Derneği (La Sociedad de Criadores de Caballos Criollos del Uruguay), türün saf kanlığını koruma esasıyla kuruldu. Bu amaçla, özelliklerinin cinsin standartlarına uygunluğunu değerlendirmek için 1.800 hayvan yıllık olarak incelendi. Bu çalışma sonucunda ırk standartları belirlendi.

Brezilya’da 1992 yılında kurulan Brezilya Criollo Atları Yetiştiricileri Derneği (Associação Brasil de Criadores de Cavalos Crioulos – ABCCC), ülkedeki tüm atların aygır kayıtlarını tutmanın yanı sıra birçok Rodeio gibi geleneksel yarışma, sergi ve organizasyonları da düzenlemekte, kuralların koyarak, ödüller vermektedir [3].

Criollo atları Paraguay, Kolombiya, Brezilya gibi yetiştirildikleri diğer ülkelerde de Arjantin ve Uruguay’daki aygır kayıtları ile ortak programlar düzenlemektedirler. Yürüyüş özellikleri ile seçilen bazı Criollo atları Kolombiya, Küba ve Peru gibi bazı ülkelerde Paso Fino adıyla anılırlar (Hendricks, 1995).

Fotoğraf 3: La Marcha

Criollo orta boylu bir attır. Ortalama cidagosu 140cm - 150cm. arasındadır. Uzun ve düz alınlı, düzgün bir baş yapısı vardır. Küçük ve hareketli kulakları, orta büyüklükte ve siyah, anlamlı gözleri vardır. Boyun vücuduna orantılı olarak oturmuştur. Omuzları eğimli ve güçlüdür. Göğsü geniş ve derindir, kaburgalarına iyi oturmaktadır. Baş-boyun (Rollkur) alması mükemmeldir. Uzun ve düz bir sırtı vardır. Sağrısı eğimli, kaslıdır ve güçlü bir beli vardır. Bacakları dayanıklı eklem yapısına sahiptir. Tendonları kısa ve güçlüdür. Küçük ancak sert toynakları vardır. Criollo atlarında en popüler don demir kırdır. Hemen her türlü donda, özellikle doru, koyu al, kestane al, yağız, kır, ahreç ve alaca donlarda bulunurlar. Her türlü nişaneler ve sekiler kabul edilebilir. Aygır kayıtlarında 100’den fazla donda at kayıtlıdır.

Criollo atları genel olarak uysal, akıllı, çalışmaya istekli ve çok dayanıklı atlardır. Genlerinde bulunan Pampa atlarının dayanıklılığı nedeniyle yetiştiriciler tarafından özellikle atlı dayanıklılık testlerine tabi tutulurlar. Bu amaçla her yıl geleneksel olarak düzenlenen, 14 gün ve 75 saatte tamamlanan, 750 km.’lik “La Marcha” denen bir atlı dayanıklılık yarışması yapılır. Yarışma sırasında sırtlarında 110kg. yük taşımak zorunda olan atlar yalnızca yol boyundaki otları yiyebilirler. Atlara fazladan yiyecek verilmez. Her günün sonunda atlar veteriner kontrolünden geçirilir. Bu yarışmayı başarıyla tamamlayan atlar damızlık olarak kullanılırlar.

Criollo atları birçok alanda kullanılır. Uruguay, Paraguay ve Arjantin’de Gaucho, Şili’de Huaso denen Güney Amerika’daki sığır çobanlarının en çok kullandığı atlardır. Yine bu ülkelerdeki Rodeo oyunlarında, sportif olarak atlı dayanıklılık yarışmalarında, binicilik kulüplerinde, turizmde kullanılırlar.

Fotoğraf 4: Mancha ve Gato Dr. Aimé Félix Tschiffely ile

Criollo atlarının dayanıklılığını test etmek amacıyla İsviçre doğumlu Arjantin vatandaşı Dr. Aimé Félix Tschiffely (1894–1954), Buenos Aires ve New York arasında üç yıl sürecek bir yolculuğa çıkar. 1925-1928 yılları arasında gerçekleşen bu yolculuğa 16 yaşındaki Mancha ve 15 yaşındaki Gato adlı iki Criollo atı ile çıkar. Toplam 21.500km. lik bu yolculuk sırasında Pampa denen çölü, Bolivya’nın deniz seviyesinden 5.900m. yüksek dağlarını, aşırı sıcak ve aşırı soğuk mevsimleri geçerek New York’a ulaştı. Bu yoculukla Dr. Emilio Solanet’in projesine destek oldular. Gato 36 yaşında, Mancha ise 40 yaşına kadar Dr. Solanet’in El Cardal adındaki çiftliğinde yaşadılar [4].

Fotoğraf 5: Huaso’lar Rodeo yarışmasında Criollo atları ile

KAYNAKLAR

HENDRICKS, Bonnie L. (1995) International Encyclopedia of Horse Breeds, University of Oklahoma Press, Norman.

https://www.anipedia.net/caballos/caballo-criollo

https://www.ecured.cu/Caballo_criollo

https://www.argentina-excepcion.com/es/guia-viaje/gauchos-argentina/cheval-criollo

FOTOĞRAFLAR

1. http://www.flickr.com

2. http://www.flickr.com

3. http://www.primerapagina.com.uy

4. http://www.aimetschiffely.org

5. http://www.flickr.com

6. https://www.elobservador.com.uy/argentino-invirtio-us-100-mil-el-80-un-caballo-criollo-uruguayo-n900852

[1]  http://www.caballoscriollos.com

[2]  http://www.chileanhorse.com

[3]  http://www.racacrioula.com.br

[4] http://www.thelongridersguild.com