Falabella atları Arjantin’de yetiştirilen dünyanın en küçük at ırklarından birisidir. Nadir bulunan bir ırk oluşu ve küçük cidagosu nedeniyle saf gen havuzunu sürekli koruyabilmiştir. Dünyadaki sayıları birkaç bin kadardır. Falabella atlarının tarihi ile ilgili kaynaklar bazı kitaplardaki söylencelere dayanmasına rağmen genel kanı olarak 15. yüzyılda sömürgeci yerleşimcilerin Arjantin’e gelirken beraberlerinde getirdikleri Endülüs ve İspanyol Barb atlarının soyundan geldiği düşünülmektedir. Bir süre yerli halklarla savaşan yerleşimciler birçok bölgede mağlup oldular. Ellerinde bulunan atlar ise doğaya, dağlara kaçtı. Yüzyıllarca dağlarda Pampa denen kurak arazilerde doğal ortamlarında yaşayan bu atların bir bölümünün boylarında kısalma oldu.

Fotoğraf 1: Falabella çiftliği, Arjantin, 1905

1870 yılında güney Buenos Aires yakınlarındaki dağlarda Britanyalı göçmen Patrick Newell tarafından yılkılar arasında görülerek yakalandı. En küçükleri seçilerek üretilmeye başlandı. Bu seçici üretim sonucu birkaç yıl içerisinde küçük bir sürü oluştu. Sürüyü oluştururken Arap, Amerikan Quarter Atı, Appaloosa, Pinto ve Thoroughbred gibi çeşitli at ırkları ile melezleme denemeleri yaptı. Bu Büyük cidagolu olanları bir süre sonra Arjantin’in ulusal mirası olarak sayılan Criollo atları olarak adlandırılan bu atların özellikle pinto (alaca) ve Appaloosa (benekli) donları tercih edildi. 

Çalışmalarını belirli bir seviye kadar getiren Patrick Nevell’in ölümünden sonra manevi oğlu Juan Falabella’ya bıraktı. Juan, bu çiftliğe Falabella çiftliği adı verdi ve o da ölümüne kadar birlikte çalışarak onunla bilgileri paylaşan oğulları Emilio ve Julio Falabella’ya bıraktı. Büyük bir özveri ile yaptığı çalışmalar sonucunda Julio, hemen tüm donlardan oluşan bir sürü elde etti. 

1960 yılından başlayarak Julio Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere birçok ülkeye Falabella atlarını ihraç ediyordu. Bu sırada National Geographic dergisi başta olmak üzere birçok atçılık dergisinde bu atlarla ilgili haberler çıktı. Böylece Falabella atlarının ünü tüm dünyaya yayıldı. Çiftliğinde cidagoları ortalama 70cm. olan ve hemen hemen tüm donlardan yüzlerce küçük at yetiştirmeye başladı. 1970’li yıllarda küçük miktarlarda ihraç edilen atlar film artistleri, soylular ve zenginler gibi birçok insan bu atlardan satın almaya çalışıyordu. Bu talep sayesinde atların fiyatları da çok yükseldi. En iyi ve en renkli atlar ABD’ne ve başka ülkelere gönderildi.

Fotoğraf 2: Falabella ve küçük binici

1973 yılında Amerika Birleşik Devletleri, İlinois, Round Lake’te kurulan Falabella Minyatür At Derneği (Falabella Miniature Horse Association - FMHA) aygır kayıtlarını da tutmaya başladı. Böylelikle Falabella atları bir ırk olarak tescil edilmiş oldu. 1980 yılında Julio Falabella’nın ölümünden sonra çiftliğin işlerini eşi  Maria Luisa de Falabella, oğlu Julio ve kızı Maria Angelica Falabella devraldılar.

Maria Angelica 1995 yılında Amerika Birleşik Devletlerine taşındı. Yanında alaca ve benekli en iyi atlardan götürdü. ABD’de ve Arjantinde bulunan bu iki çiftlik Maria Angelica Falabella’nın 2006 yılında emekliye ayrılışına kadar üretimlerine ve Falabella atlarının ana üreticisi olmaya devam etti. Bu gün de varisleri tarafından önemli bir üretici olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Fotoğraf 3: Juan Falabella’nın 11 yaşındaki torunu Angelica, Falabella atları ile, 1964

ABD’ne ihraç edilen en iyi Falabella atlarından birisi 1964 doğumlu Kaliforniya’da bulunan Regina Winery (Regina Şarap Çiftliği)’ye götürülen siyah leopar desenli benekli Chianti adlı aygırdı. Chianti hemen popüler oldu ve hakkında birçok gazete ve dergide haberler çıktı. Birçok tay verdi. Chianti böylece bir ABD’de bazı benekli Falabella atlarının başlangıç pedigreesi oldu. 1968’de doru donlu Juancito 168 doğdu. Günümüze kadar gelen ana hatlardan birisi oldu.

Fotoğraf 4: Kır donlu Falabella ve küçük binici

Bir başka ünlü pediree de 1976 doğumlu 78.7cm. cidagosu bulunan Toyland Zodiac adlı benekli aygırdır. Bu aygırlar gibi başka birçok aygır da kendi ülkelerinde beğenilen pedigreeleri oluşturmaktadır. Bu atların hemen hemen tamamının aygır kayıtları mevcuttur. Yalnızca Falabella Küçük Atları Derneği (Falabella Miniature Horse Association - FMHA) kayıtlarında 1500’den fazla aygır kaydı bulunmaktadır.

Fotoğraf 5: Alaca donlu Falabella ve küçük binicisi

1970 – 1980 yılları arasında Arjantin’de Buenos Aires sokaklarında evcil hayvan olarak sokaklarda çokça Falabella atları görünmekteydi. Hatta bu dönemde ABD’de Beyaz Sarayda’da birkaç Falabella atı görülmüştür  .

Tüm dünyadaki küçük atlar Falabella olmayabilmektedir. Falabella olabilmesi için Arjantin orijinli olması ve 1980 yılında kurulan Falabella kayıtlarını tutan üç kuruluşun da kayıtlarında yer alması gerekmektedir. Bunlar Arjantin Falabella Atları Derneği (Asociacian de Criadores de Caballos Falabella – ACCF), Falabella Minyatür Atlar Derneği (Falabella Miniature Horse Association - FMHA) ve Amerika Minyatür Atları Derneği (American Miniature Horse Association - AMHA). ABD dâhil diğer ülkelerin tamamındaki Falabella atları dernekleri bu dernek orijinli atları kullanmaktadırlar (Edwards, 2005: 102,103).

Fotoğraf 6: Lord & Lady Fraser, Falabella atları ile, İngiltere

Öncelikle çok cana yakın oluşları nedeniyle çocuklara iyi arkadaştırlar. Sakindirler ve kolay öğrenirler. Öğretilmeye çalışılan bir hareketi birkaç saat içerisinde unutmayacak biçimde kavrayabilirler. Zeki, onurlu ve itaatkârdırlar. Evcil hayvan olarak ev ortamında rahatlıkla bulunabilirler. Beslenmeleri kolaydır. Boylarından beklenmeyecek oranla çok güçlüdürler ve yüksek sıçrama yetenekleri vardır. Küçük bir attan beklenen her şeyi yapabilirler. Doğum sırasındaki tayların yükseklikleri 30 – 60cm. arasında olabilir. 3 yaşında gelişimlerini tamamlayarak boy uzamaları duran A Class atların ortalama cidago yükseklikleri 86,4cm. civarındadır. Daha önce melezlenmiş oldukları Arap, Morgan, Thoroughbred gibi çeşitli at ırkları ile tipik benzerlikleri bulunabilir.

Fotoğraf 7: Minyatür at festivali

1982 yılında Arjantin, Fransa ve Japonya’da Falabella atları ile ilgili yapılan bir çalışmada atların boylarının küçük olmasına neden olan bir bulguya rastladılar. Buna göre atların iki adet omur kemiğinin (lumbar vertebra) ve üç adet kaburga kemiklerinin (pairs) eksik olduğu gözlendi (Hendricks, 1995).

Fotoğraf 8: Görme engelli ve Falabella

Falabella atları birçok alanda kullanılabilmektedir. Pony kulüplerde, atlı sirk ve gösterilerde, hayvanat bahçelerinde, fuarlarda, ev hayvanı olarak ve görme engellilerde rehber olarak kullanılırlar  .

Fotoğraf 9: Sirk gösterisinde beyaz Falabella atı

KAYNAKLAR

HENDRICKS, Bonnie L. (1995) International Encyclopedia of Horse Breeds, University of Oklahoma Press, Norman.

EDWARDS, Elwyn Hartley (2005). Pferde Rassen, Über 100 Pferde und Ponyrassen weltweit Abstammung, Merkmale, Zucht, BLV Verlagsgesellschaft mbH, München.

http://falabellainternational.com

http://www.falabellahorses.com

http://www.falabellacheval.com

http://www.falabellafriends.com

FOTOĞRAFLAR

1. http://falabellainternational.com

2. http://www.flickr.com

3. http://www.flickr.com

4. http://falabellainternational.com

5. http://www.flickr.com

6. http://www.pinterest.com

7. http://www.flickr.com

8. http://www.pinterest.com

9. http://www.merrydays.wordpress.com

10. http://www.falabellacheval.com