Atlar nasıl uyur?

Bütün canlılar gibi atların da fizyolojik dinlenme için mutlaka uyumaları gerekir. Atlar, insanlar ile aynı uyku rutinlerini takip etmese de, gelişmelerini sürdürmek için doğru miktarda, kaliteli uykuya ihtiyaç duyarlar.

At ile ilgili halk arasındaki genel söylentiler “atlar ayakta uyur” biçimindedir. Ancak at ile yeni ilgilenmeye başlayanlar için atların nasıl ve ne zaman uyuduğunu bilmek çok önemlidir.

Birçok insan şu manzarayı filmlerde ya da canlı olarak görmüştür. Yemyeşil bir çayırda atlar otlamaktadır. Hafif bir esintide güneş ortamı ısıtmaktadır. Aralarından bir veya birkaç tanesi arka ayaklarından birisini bükmüş, başını öne eğmiş, gözlerini kapatmış, kuyruğunu kısmış, ara sıra kulaklarını ve kuyruğunu sağa sola hafifçe seğirterek sakin bir biçimde beklemektedir. Bu atın hafif bir şekerleme yaptığını gösterir. Ancak bu durumda bile at en küçük farklı bir ses ile birlikte her an koşmaya hazırdır. Bu durum atların genetik kodlarında yer alan “avcı karşısında her an tetikte olmak” içgüdüsüdür.

Bu biçimdeki bir “şekerleme” atlar için mükemmel bir enerji tasarrufu sağlar. Atların her zaman ayakta durmaları, yürümeleri hatta dörtnala koşmaları gerekir. Atların herhangi bir çiftliğin ahırında ya da padoklarında değil de vahşi doğada olduklarının düşünüldüğünde kendisini avcı hayvanlardan korumak, taze ot bulabilmek için sürekli yürümek, koşmaya, kaçmaya hazır bir biçimde tetikte olmak zorundadır. Bu nedenle atlar günün herhangi bir saatinde ve her koşulda ayakta dururken dinlenmeyi öğrenmiştir.

Doğa, atlara fiziksel olarak zarif davranmıştır. Bu nedenle atların uzun süre ayakta durması zor değildir. Diz eklemlerinin yapısı, ağırlık eşit olarak dağıtıldığında, kenetlenerek hayvanın dinlenmek için rahat olacağı şekilde tasarlanmıştır. Eğer dört ayağı üzerinde dengeli bir biçimde durarak başını ve kuyruğunu hafifçe aşağı doğru indirip, alt dudağını ve kulaklarını gevşettiğinde atın uyuduğunu kesin olarak söyleyebiliriz.

Atlar ne zaman ve ne kadar uyur?

Zoolog ve Hippologlar (At bilimciler), atların yalnızca uzandıklarında derin uykuya daldıklarını belirtiyorlar. Her at yetiştiricisi tayların annelerinin yanında yan yatarak uyuduklarını bilir. Tayların ayakta uyumaları zordur çünkü eklem oluşumu hala devam etmektedir.

Atlarda üç fizyolojik uyku aşaması vardır; atlar ayaktayken iki uyku aşamasına ulaşabilirler. İlki hafif uyku (şekerleme), ikincisi ise “kestirme” veya derin uyku aşamalarıdır.

Üçüncü aşama ise Hassas göz hareketi (Rapid Eye Movement - REM) uykusudur. Bu aşama at için gereken tam kas gevşemesi nedeniyle yalnızca uzanırken meydana gelir. Araştırmalar, atların hem sternal (başları yere eğilmiş şekilde) hem de tamamen uzandıklarında REM uykusuna ulaşabildiklerini göstermiştir.

Farklı uyku aşamalarının süresi nispeten sabittir. REM uykusu bir gecede yaklaşık 30 dakikadır (toplam uyku süresinin % 15'i) ve “kestirme” uykusu % 65 ile en çok zamanı alır. Toplam uyku süresinin geri kalanı hafif uykuda geçirilir.

Atlar herhangi bir nedenle uzanmazsa, REM uyku eksikliği ortaya çıkar. Sonuç olarak, atlar ayakta dururken REM uykusuna düşebilir ve bu da ilişkili kas gevşemesine bağlı olarak onların çökmesine neden olur. Bu tür çökmeler ciddi yaralanmalara neden olabilir.

Fiziksel olarak atlar beş saatten fazla yatma pozisyonunda kaldıklarında ödem oluşabilmektedir. Bu nedenler atların “tam uyku” süreleri 3 – 4 saattir. Bu süre atın enerjisini yenilemesi için yeterlidir.

Atların evcilleştirilme sürecine kadar doğadaki yaşamlarında uzun süre yan yatarak uyumalarının mümkün olmadığını belirtmek gerekir. Her an avcı, yırtıcı hayvanların saldırısına uğrama korkusu atların genetik kodlarına yerleşmiştir.

Günümüzde at sahiplerinin genellikle çok önemsemedikleri ancak dikkat etmeleri gereken en önemli şeylerden birisi de atların uyku rahatlığını sağlamak için gerekli koşulları yerine getirmektir.

Ahırların atın uzanabilmesi ve rahat hareket edebilmesi için yeterli büyüklükte, temiz olması gerekir. At eğer ahırda yatarak uyumayı reddederse onu rahatsız eden bir şeyler olduğu anlamına gelir. Atlar yeterince dinlenemez, rahatlayamazsa zihinsel sorunlara, travmalara ve çeşitli hastalıklara yol açılabilir. Araştırmalar, yetersiz yönetim veya fiziksel sorunların atların uykusuz kalmasına ve ciddi yaralanma riskine yol açabileceğini göstermiştir.

Bir at için günlük 5 - 7 saatlik yarı uyku “şekerleme” de dikkate alındığında, günde iki ila üç saat derin uyku ve 30 dakikalık REM uykusu yeterli olacaktır.