Asya Vahşi Atı, Moğol Vahşi Atı, Moğol Tarpan, Taki olarak da bilinir. Przewalskiy atı (Equus przewalskiy poliakov), son vahşi at türüdür. Diğer tüm atlar ya evcilleştirilmiş ya da daha önce evcilleştirilmiş atların soyundan gelmektedir. 1985 – 1990 yıllarında yapılan araştırmalarda Przewalskiy atının doğada neslinin neredeyse tükenmekte olduğu görülmüştü. Hollanda’da kurulmuş olan Przewalskiy Atları Derneğinin Ukrayna, Askania Nova’daki yetiştirme korusunun çabalarıyla, 1992’de iki birleştirilmiş yetiştirme grubu Przewalskiy atlarını açık steplere sunma amacıyla, yeniden Moğolistan’a götürdüler. 

Fotoğraf 1: Przewalskiy atı

Przewalskiy atı, adını da aldığı, Rus araştırmacı Albay Przewalskiy tarafından 1881 de keşfedildi. Przewalskiy Derneğinden gelen daha yeni bir bilgiye göre iki Avrupalı bu atı çok daha önce görmüştü. Büyük Petro tarafından Çin elçiliğine gönderilen İskoçyalı bir Doktor, “St. Petersburg’dan Pekin’e 1719-1723” adlı kitabında anılarını yazdı. Bu kitabın bir bölümünde tanımladığı at, Asya Vahşi Atının tam bir tanımını içeriyordu.

Albay Nikolay Mikhailoviç Przewalskiy – 1880

Daha da önce, Bavyeralı bir asilzade olan Hans Schieltberger, Türkler tarafından esir alınmış ve Timurlenk’e satılmış, o da Schiltberger’i Egedi adlı bir Moğol prensine vermişti. Schieltberger, Tiyenşan dağlarında yıllarını geçirmiş ve anılarını yazdığı “Kâfir Bölgelere Yolculuk” adlı kitapta incelediği vahşi atları anlatmıştı. Kitabın 1427’de yazılan el yazması bir kopyası bugün Munich Stadtbibliotek (Belediye Kütüphanesi) te bulunmaktadır.

Fotoğraf 2: Przewalskiy Atları

Bazı otoriteler Przewalskiy atının modern cinslerin atası olduğuna inanmaktadırlar. Ancak bazı bilim insanları ise, evcil atlardaki 64 kromozoma karşılık bu atın 66 kromozomu olması nedeniyle, evcilleştirilmiş atlardan başka bir türe ait olduğuna işaret ediyorlar. Dahası, Przewalskiy ve evcil atların çiftleşmesinden ortaya çıkan doğurgan melez atın 65 kromozomu bulunmaktadır. Ancak takip eden melezlemelerin 64 kromozoma sahip olduğu ve Przewalskiy’e çok az benzediği belirlenmiştir (ALBN, 1989).

Fotoğraf 3: Doğada Przewalskiy Atları

Rotterdam’daki Przewalskiy Atlarını Koruma ve Yaşatma Derneği (The Foundation for the Preservation and Protection of the Przewalskiy's Horse in Rotterdam), Zebra’ya benzer oranlarda, sadece birkaç Przewalskiy atının evcilleştirilebildiğini bildirmektedir. Yine bu Dernek yaptığı kan testleri sonucunda, benzerleriyle ortak işaretlerine ek olarak, sadece Przewalskiy’e özgü birçok iz bulmuştur (Bendrey, 2012). 

Przewalskiy atı, daha küçük, gürbüz bir yapıya, daha dik bir yeleye ve düşük bir kuyruğa sahip olmasına rağmen evcil atlara çok benzer. En yaygın renkleri, kumlu ten, boz ve kızıl dorudur. Atların sırt çizgileri (dorsal şerit), omuz çizgileri, bacaklarında çizgiler, karın ve burunlarında daha açık renkler vardır.

Fotoğraf 4: Przewalskiy Atları

Przewalskiy atlarının geleceğinden duyulan endişe, yetiştiricilerinin, nüfusu arttırma amaçlarını kolaylaştırmak ve aynı soyun birbiriyle çiftleştirilmesini azaltmak için, 1979’da uluslarası bir pedigree kitabı oluşturmalarına yol açtı. Bu tür, esaret altındaki vahşi hayvan türleri için bilgisayar tabanlı bilgi sistemi olan, Uluslararası Türler Envanter Sisteminde (International Species Inventory System) de yer aldı. Kuzey Amerika ve Rusya Federas-yonu arasında damızlık değiş tokuşları yapıldı. Günümüzde en büyük Przewalskiy at sürüsü güney Rusya’da Askania Nova’da bulunmaktadır (Mason, 1996).

Günümüzde Amerika Birleşik Devletleri, Rusya Federasyonu, Ukrayna ve başka ülkeler-deki hayvanat bahçelerinde yaklaşık 300 civarında Przewalskiy atı bulunmaktadır.

Fotoğraf 5: Przewalskiy Atı ve tayı

KAYNAKLAR

American Livestock Breeds Notebook (ALBN) (1989). The American Livestock Breeds Conservancy, Pittsboro, NC. Copyright.

BENDREY, Robin (2012). From Wild Horses to Domestic Horses: a European Perspective, World Archaeology, Routledge Publisher, London.

MASON, I.L. (1996). A World Dictionary of Livestock Breeds, Types and Varieties. Fourth Edition. C.A.B International. 273 pp.

http://animaldiversity.org/accounts/Equus_caballus_przewalskii/

http://www.waza.org/en/zoo/visit-the-zoo/oddtoed-ungulates/horses/equus-ferus-przewalskii

FOTOĞRAFLAR

1. http://www.washingtonpost.com

2. http://www.sdzsafaripark.org

3. http://www.imagejuicy.com

4. http://www.slideshare.net

5. http://www.konevodstvo.su

6. https://pixabay.com