Geleneksel bir atlı takım oyunu olan Çovgan, M.S. 1000 yıllarında en son formunu almış, oyun kuralları konmuştur. Azerbaycan, İran, Irak ve Orta Asya’nın güney bölgelerinde çok sevilerek oynanan bir oyundur. Bazı kaynaklarda 12. yüzyılın ortalarında Bağdat’ta ilk Uluslararası Çovgan oyunlarının düzenlendiğinden söz edilmektedir.

İran’da Çovgan Oyunu Minyatürü

Azerbaycan kültürü ve tarihinde de önemli bir yere sahip olan Çovgan oyunu ile ilgili, Nizami’nin Hüsrev ile Şirin kitabı ve Dede Korkut hikâyelerinde bu oyundan sıkça söz edilmektedir. Firdevsi, Ömer Hayyam, Hafız, Hüsrev Dehlevi [1], Nesimi ve Nevai gibi İranlı şairler Çovgan ile ilgili şiirlerinde hep seçkin, kahramanlık ve yiğitliği simgeleyen bir oyun olarak söz etmişlerdir. Buna göre M.S. 6. yüzyıllarda hatta daha da eski tarihlerde bu oyunun oynandığı düşünülebilir [2]. 

Azerbaycan’da Örenkala’da yapılan arkeolojik kazılarda bu oyunla ilgili buluntulara rastlanmıştır. Günümüze kadar gelen birçok Azerbaycan minyatüründe resmedildiği, metinlerde sıkça oyunun tarifinin verildiği görülmektedir [3]. 

Azerbaycan’ın ünlü şairi Genceli Nizami’nin Şerefname adlı eserinde Çovgan oyunundan söz ederken Çövkan ya da Çoğan sözcüğünün “ağaççık” olarak anlamlandırıldığı, oyuncuların ellerinde bulunan sopanın bu anlama geldiği ve adını da buradan aldığından söz edilmektedir.

Azerbaycan’da Çovgan oyunu [4]

19. yüzyıl sonlarına doğru bu oyun küçük Asya’dan alınarak Hindistan’a götürülmüş, İngilizler tarafından yeni kuralları konarak bugünkü Polo oyunu ortaya çıkmıştır.

Çovgan oyunu Rusya’da da sıkça oynanmaktadır. Günümüzde Tataristan’da birçok Çovgan kulübünün bulunduğu ve birçok turnuva düzenlendiği bilinmektedir [5]. 

Çovgan oyun alanı 75 x 150 m. İle 100 x 200 m arasında değişen, düz bir arazidir. Oyuncu sayısı alanın büyüklüğüne göre 4 veya 6 olabilir. Her biri 15 dk.’lık iki devre halinde oynanır, 10 dk. ara verilir. Oyunda kullanılan topun çapı 38 – 41 cm. arasındadır. Oyun alanının iki yanında duran iki atlı hakem oyunu yönetir. Oyunda asıl olan topun alanın iki kenar ortalarında bulunan kalelerden geçirilmesidir. Oyuncular oyun kurallarına uymamaları durumunda iki dakika ceza alırlar.

2000’li yıllardan itibaren Azerbaycan Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca ulusal spor olarak ilan edilen Çovgan oyunu ile ilgili her yıl birçok turnuva düzenlenmektedir. Şeki şehrinde düzenlenen turnuvalara Balakan, Zakatala, Kah, Şəki, Oğuz, Kebele, Ağcabedi, Ağstafa, Ağdam, Goranboy və İsmayıllı, Tovuz, Daşkesen, Berde, Yevlah, Göygöl bölgelerinden takımlar katılmaktadır [6].

Çovgan oyununda Azerbaycan’da genellikle Karabağ, Deliboz ve Akhalteke atları, İran’da Caspian-İran atları, Tataristan’da ise Karabağ ve Don atları kullanılmaktadır.

Azerbaycan’da Çovgan oyunu – 2011 [7]

KAYNAKLAR

http://www.pololine.com/?lang=1&sec=2PoloLine&gal=1937

http://www.nargismagazine.az/44544

[1]http://www.medeniyyet.az/new/?name=content&content=8023

[2]http://www.trend.az/life/sport/935556.html,  http://ancient-image.ru

[3]http://az.wikipedia.org/wiki/%C3%87ovqan

[4]http://anspress.ws/index.php?a=2&lng=az&nid=130818

[5]http://redkysport.ru/chovgan/index.php

[6]  http://medeniyyet.az/new/?name=content&content=259

[7] Foto: Ceyhun Abdulla / Azerfoto.com