At dünyasının “Centilmen Devleri” olarak bilinirler. Birçokları tarafından Britanya’nın en mükemmel ağır yük atları olarak düşünülen, muhteşem Shire’ın Büyük At ya da İngiliz Siyahı olarak bilinen ortaçağ atının neslinden geldiğine inanılmaktadır. Aslında askeri amaçlar için geliştirilmiş olmasına rağmen sonraları Shire olarak anılan, bu ağır at cinsi, tarım daha karmaşık bir hal aldıkça ve taşımacılık daha önemli hale geldikçe, çiftçilik ve genel yük taşıma atı olarak giderek daha önemli hale geldi. 

Fotoğraf 1:Shire atları

Shire atlarının geçmişi İngiltere’de Kral I. John (1199 – 1216) dönemine kadar uzanır. Bu dönemde Hollanda ve Elbe adasından getirilen 100 kadar ağır yük atı Shire atlarının da başlangıcı sayılmaktadır. 1558’de I. Elizabeth dönemine gelindiğinde kraliyet ihtiyacı olan askeri ve diğer amaçlarla kullanılacak ağır yük atlarının yetiştirilmesi için çalışmalar yapıldı. İlk başlarda bile yetiştiriciler, tip, karakter ve görünüşte tekdüzelik sağlamak istediler ve orijinal kayıtları tutmak gerektiğine inandılar (Hendricks, 1995).

Fotoğraf 2: Shire Festivalinde kır donlu Shire atı

1878’de, cinsi tanıtmak ve gelişimini desteklemek için İngiliz Yük Taşıma Atları Derneği (English Cart Horse Society - ECHS) kurulmuştu. 1884’te ise adını Shire Atları Derneği (Shire Horse Society - SHS) olarak değiştirdi. Bu tarihlerde dernek kayıtlarında 1770 tarihinden başlayarak 2.381 adet aygırın kaydı bulunuyordu. Yine bu derneğin 1901 – 1914 yılları arasındaki kayıtlarında toplam aygır sayısı 5.000’i bulmuştur. 

Shire Atı’nın potansiyeli de diğer ülkelerdeki çiftçiler ve taşımacılar tarafından takdir edildi ve atlar, Amerika Birleşik Devletleri, Güney Amerika, Avustralya ve Rusya gibi çok uzak ülkelere ihraç edildi. İyi bir yük taşıma atında bulunması gereken güç, sessizlik, dayanıklılık ve iyi huy gibi gerekli tüm özellikleri bir arada bulunduran Shire, sanayileşme öncesinde, Britanya’nın gündelik yaşamında vazgeçilmez ve önemli bir rol aldı. Kırsal ke-simde, toprak sürmek, çiftlik vagonlarını çekmek, kereste çekmek gibi birçok işte kullanılırken, şehirlerde, demiryolu vagonlarını, tramvayları, kömür arabalarını ve bira arabalarını çekerken görülüyordu.

Shire atları Amerika Birleşik Devletlerine 1853 yılında ihraç edildiler. 1885 yılında Amerikan Shire Atları Derneği (The American Shire Horse Association - ASHA) kuruldu. 1909 – 1911 tarihleri arasında ASHA’daki aygır kayıtları 6.700 adetti. 

Sanayileşmenin artması ve II. Dünya Savaşı’nın sona ermesi ile birlikte tüm dünyadaki at sayılarında belirgin bir düşüş görülmektedir. Ancak 1970’lerden itibaren İngiltere ve ABD başta olmak üzere birçok ülkede Shire gibi ağır yük atlarına artan kamu talebi üzerine yeni düzenlemeler yapılarak atların popülüsyonlarının arttırılması için projeler üretilmeye başlandı. 

Fotoğraf 3: Doru Shire atı

1996 yılında İngiltere’de Londra yakınlarındaki Peterborough’da düzenlenen Dünya Shire Atları Kongresi (World Shire Horse Congress)’ne katılan ABD, İngiltere, Kanada, Hollanda, Fransa ve Almanya’nın aldıkları bir karar ile Shire atlarının suni tohumlama ve dondurulmuş sperma ihracatı ile diğer ülkelerde de yetiştirilmesine olanak tanındı.

İngiltere’der birçok ülkeye ihraç edilen Shire’lar götürüldükleri ülkelerde en gözde atlardan olmuşlardır. Avustralya’da Shire’lar, 1908’li yılların başlarında soy hayvanı olarak, iki aygır Cowhill Sovereign ve Ladbrook Edward’ın ithaliyle yeniden canlandırıldılar. 1999’da ilk süper premium özellikli aygır Avustralya’ya ithal edildi. Bu at, ülkedeki yetiştiricilikte önemli bir rol oynayan Trelow Father Abraham’dır. Avustralya’da Shire’lar, özellikle demiryollarında ve limanlarda büyük takımlar halinde çalışarak endüstrinin gelişimine önemli bir katkı sağlamışlardır. 

Büyük Britanya’da “Centilmen Devler” günümüzde bile büyük ilgi çekerler. Birçok bira-hane, şehirdeki kısa mesafeli taşıma işleri için Shire’ları kullanmayı sürdürmektedirler. Bu tür bir iş için kamyon almaktansa at beslemenin daha ucuza geldiğini söylemektedirler. Kırsal kesimin bazı yerlerinde, çiftçiler hala uysal “centilmen devleri” kullanmayı, motorize çiftlik gereçlerini kullanmaya tercih etmektedirler [1].

Fotoğraf 4: Demir kır Shire atı, cidago 202cm.

Shire atlarının kafa yapıları uzun ve ince görünümlüdür. Burun kısmı profilden çıkıntılıdır. Çene kemiği orantılı olarak daha büyüktür. Boyunları vücutlarına oranla uzun ve hafif kemerlidir. Kulakları uzun ve dardır. Omuzları eğik, göğsü derin ve geniştir. Sağrısı kısa güçlü ve kaslıdır. Kuyruğu ve yelesi kalın ve uzun tüylüdür. Bacakları vücuduna orantılıdır ve dizden aşağısı tüylüdür ve ipeksi bir yumuşaklığı vardır. Toynakları büyük ve serttir. Ortalama cidago yükseklikleri kısraklarda 163cm., aygırlarda 175cm. civarındadır. Ancak bazen daha yüksek cidagolara rastlanmaktadır. Ortalama ağırlıkları ise kısraklarda 850kg. aygırlarda 1100kg. kadardır. Donları genellikle yağız, kestane doru, koyu doru ve bazen de kır ve demir kır renkte olur. Alın ve bacaklarında her türlü nişane görülebilir [2]. 

Günümüzde genellikle Shire’lar atlı şovlardaki gösterimlerde, sirklerde ve çiftçilik gösteri işlerinde kullanılmaktadırlar. Çok ilgi çekmeleri nedeniyle de birçok ülkede yeniden yetiştirilmeye başlamışlardır.

KAYNAKLAR

HENDRICKS, Bonnie L. (1995) International Encyclopedia of Horse Breeds, University of Oklahoma Press, Norman.

FOTOĞRAFLAR

1. http://www.horse-village.com

2. http://www.flickr.com

3. http://www.horsealicious.com

4. http://www.noticias.r7.com

[1]  http://www.shire-horse.org.uk

[2]  http://www.shirehorse.org